Erica 1911/1912: Weg van Dorpstraat tot Regentesselaan. Genoemd naar het landgoed De Pasch, waarvan het landhuis heeft gestaan op de hoek van de huidige Regentesselaan, Generaal Van Swietenlaan en de Burgemeester Tutein Noltheniuslaan.

- Lees meer over het landgoed de Pasch in het hoofdstuk "Historie".


Alle panden in de Paslaan zijn huis voor huis gefotografeerd en indien mogelijk hebben we er een oude afbeelding naast gezet. Oude foto's en ansichten van het straatbeeld algemeen vindt u door te klikken op de afbeelding rechts.

Bouwondernemer Casparus Emming (1824-1899)

Veel huizen in dit deel van de Paslaan (tussen Hoofdstraat en Kerklaan) werden gebouwd door de in Velp geboren Casparus Emming (ook Imming genoemd). Voor 1875 woonde en werkte hij in Arnhem en Zutphen. Hij is begonnen in Apeldoorn als aannemer van de HBS aan de Molleruslaan en heeft daarna diverse villa's gebouwd aan o.a. Paslaan, Regentesselaan, Deventerstraat, Stationsstraat en rond het Oranjepark. Ook kleinere huizen aan de Arnhemseweg 58 tot en met nr. 66 waren door hem gebouwd. Het waren bijna allemaal gestucte panden.

Paslaan 1

Oud huisnummer: AA 307
Oude ansicht: Coll. B. Meester

-Extra foto, klik HIER

Paslaan 3

Bouwjaar: 1919
Architect: J.W. Postma
Status: Gemeentelijk monument







Van dit huis hebben we nog geen oude foto. Heeft u een foto of weet u iemand die er één zou kunnen hebben laat het ons weten.

Info@parkenbuurt.nl

Paslaan 5

Bouwjaar: 1921
Architect/aannemer: Joh. W. Geurden
Status: Karakteristiek pand

Paslaan 5 is in de oude staat hersteld en nu is er Brasserie Martins in gevestigd.

Klik HIER voor een foto van pakpapier van de winkel van mevrouw Geurden-Geijsen, echtgenote van de aannemer Geurden. De winkel heette 'De Wolbaal'. Dhr. Geurden was ook de eigenaar-bouwer van Paslaan 5.

Paslaan 7

Oude huisnummers: AA 310 - A 719 - A 338b
Architect/aannemer: (mogelijk) C. Emming
Status: Gemeentelijk monument
Oude foto: Coll. B. Meester

-Extra foto's, klik HIER




Van dit huis hebben we nog geen oude foto. Heeft u een foto of weet u iemand die er één zou kunnen hebben laat het ons weten.

Info@parkenbuurt.nl

Paslaan 9

Oude huisnummers: AA 311 - A 720 - A 339
Bouwjaar: 1877
Architect/aannemer: C. Emming
Status: Gemeentelijk monument

De eerste bewoners zijn nog niet gevonden maar vanaf 1880 woonden hier de in Rauwerderhem geboren Nienko Acronius Hingst (1844-1927) en zijn in Harlingen geboren vrouw Joukje Land (1849-1898). Ze hadden één inwonende zoon, de in Heerenveen geboren Egbert (1873). Nienko was drukker en begon hier vanaf 1 april 1880 "De Apeldoornsche Snelpersdrukkerij" De Paschlaan werd toen nog Parklaan genoemd.

Paslaan 11

Oude huisnummers: AA 312 - A 721 - A 339/2
Bouwjaar 1e villa: 1877
Architect/aannemer: C. Emming
Oude foto: Coll. B. Meester

Bouwjaar Minerva Theater: 1918
Architect: Chris Wegerif
Status: Rijksmonument

Voordat hier in 1918 een bioscoop verscheen stond hier eerst nog een villa, ook weer gebouwd door Casparus Emming. De eerste bewoners die ik vond waren de in Zutphen geboren Anna Henrica van Hasselt (1817-1894). Zij was weduwe van de fabrikant, Balthazar Rutger de Bruijn (1812-1854). Inwonend waren haar in Rijswijk geboren dochter Anna Henrica de Bruijn (1845-1918). en twee in Nederlands-Indië geboren kleinkinderen. In de tijd van de oude foto was hier het verzekeringskantoor van (B.) Jansen & Co gevestigd.

-Meer info en foto's, klik HIER

Paslaan 13

Oude huisnummers: AA 313 - A 722 - A 339/3
"Salatiga"
Bouwjaar 1e woning: 1877
Architect/aannemer: C. Emming
Oude foto: Coll. B. Meester

Bouwjaar huidige villa: 1914
Architect/aannemer: Wijnand Wiepking
Eerste steen: klik HIER
Status: Rijksmonument

Het huis op nummer 13 verkocht Emming in 1878 voor fl. 7000,- aan Augustus Koenen, een gepensioneerd luitenant-kolonel van het Indisch leger. Na zijn overlijden bleef het in eigendom bij zijn weduwe, tot zij het huis in 1913 ook weer voor fl. 7000,- verkocht aan mr. P.J. Eerdmans, toen ook wonende in Apeldoorn. Hij vond waarschijnlijk dat het huis niet aan al zijn wensen voldeed en liet het huis slopen en een nieuw herenhuis ontwerpen.

-Extra foto, klik HIER

Paslaan 15

Oude huisnummers: AA 314 - A 723 - A 339/4
"Villa Johanna"
en "Villa Nanny"
Bouwjaar: 1877
Architect/aannemer: C. Emming
Status: Gemeentelijk monument
Oude ansicht: Coll. B. Meester

Op 15 maart 1877 kwamen de eerste bewoners, het waren de in Harlingen geboren Oost-Indisch ambtenaar Herman Rudolph Weijtingh (1840-?) en zijn eveneens in Harlingen geboren vrouw Frederique Elisabeth Breijman (1839-?). Inwonend waren een zoon en de zuster van Weijting.

De volgende bewoners waren de in Amsterdam geboren kassier en later gasfabrikant Jan Gerard Jurling (1849-1888) en zijn in Dusseldorf geboren vrouw Henriëtte Louise Westendorp (1861-1920), ze hadden één inwonende dochter, Adriana Henriëtte Louise (1881). In 1882 verhuisden ze naar de nieuw gebouwde villa aan de Regentesselaan 5.

In 1904 heeft er een verbouwing plaats gevonden en is er een verdieping bij op gekomen. De architect van deze verbouwing was Jan Wijn.

-Extra foto, klik HIER

Paslaan 17

Oude huisnummers: AA 316 - A 724 - 339/5
Bouwjaar: 1910
Architect/aannemer: A. Radstaak
Oude foto: Coll. CODA

Paslaan 19

Oude huisnummers: AA 368 - A 784 - A 350/2
Voorheen: "Villa Park Lust"
Bouwjaar: 1877
Oude foto: Coll. W. Boomgaard

De villa op de hoek van de Paslaan en de Kerklaan is gebouwd in 1877 in opdracht van advocaat mr. Henricus van Marle.

De eerste bewoners kwamen vanuit Indië en was het gezin van de in Arnhem geboren Johan Engelbert van der Bor (1832-1896). Johan was getrouwd met de in Willem I (Java) geboren Henriëtte de Vaynes van Brakell (1836-1884) en ze hadden een zoon en dochter die beide in Indië geboren waren. In 1881 op 25 april vertrokken ze naar Delft.

In 1926 maakte architect J.A. Wijn een ontwerp voor een verbouwing, waar nog een mooie bouwtekening van aanwezig is.

-Extra foto, klik HIER

Paslaan 21

Oude huisnummers: AA 366 - A 781 - A 350/3
Bouwjaar: Niet bekend
Architect/aannemer: (waarschijnlijk) C.W.A. de Groot
Status: Karakteristiek pand
Oude foto: Coll. CODA

De rozetten die op het huis zijn aangebracht zijn ook te vinden op de huizen: Loolaan 36 en 53 en Paslaan 21 en zijn naar alle waarschijnlijkheid van de architect C.W.A. de Groot uit de Paslaan.

Paslaan 23

Oude huisnummers: AA 364 - A 780 - A 350/4
Bouwjaar: Ca. 1878
Architect/aannemer: Niet bekend
Status: Karakteristiek pand
Oude foto: Marian Kuijpers

De eerste bewoners waren het gezin van de in Tiel geboren gepensioneerd luitenant Kolonel van het Oost-Indisch leger, Hermanus Willem Otto de Bruijn (1835-1901). De oud-militair was gehuwd in 1863 te Soerabaja met de in Bato geboren Dorothea Geertruida le Roux (1846-1920). Ze hadden vier inwonende zonen, Roelof (1869), Carl Justian (1871), Hermanus Willem Otto (1876) en Alexander (1878). De jongste zoon was in Apeldoorn geboren, de andere zonen in Indi .

In 1884 komen vanuit Amsterdam de in Oegstgeest geboren Jacobus Noordendorp (1817-1896) en zijn in Amsterdam geboren vrouw Petronella Marie de Bordes (1820-1892). Ze woonden hier met de dienstbode Cornelia Ooms.







Van dit huis hebben we nog geen oude foto. Heeft u een foto of weet u iemand die er één zou kunnen hebben laat het ons weten.

Info@parkenbuurt.nl

Paslaan 25

Oude huisnummers: AA 363 - A 779 - A 350/4b
Bouwjaar: 1887
Architect/aannemer: Niet bekend

De eerste bewoner was de in Bergen op Zoom geboren Johannes Pleijte (1857-1890). In augustus 1887 huwde hij met de in Utrecht geboren Martina Catharina de Visser (1861-1929). Op 6 september 1887 trok ze bij hem in. Op 27 mei 1888 werd hun dochter Antoinetta Johanna Lucia geboren. Op 23 april 1889 vertrokken ze naar Arnhem.

Na de oorlog is dit huis is ook nog in gebruik geweest als huissynagoge omdat in de nacht van 1 op 2 augustus 1941 de synagoge aan de overzijde op nr. 18 door NSB'ers in brand was gestoken. In 1953 werd dit huis nog verbouwd tot in 1960 de nieuwe synagoge werd gebouwd.

-Klik HIER voor de bouwtekening uit 1953 voor een huissynagoge van de Amsterdamse architect. A. Oznowicz.

Paslaan 27

Oude huisnummers: AA 360 - A 778
Bouwjaar: 1907
Architect: A. van Driesum

Voorheen nr: 27. Deze villa is gebouwd door en voor de architect Andries van Driesum.

Paslaan 29

Oude huisnummers: 29 - AA 359 - A 778/2
Bouwjaar: 1895
Architect: A. van Driesum
Oude foto: Coll. CODA

Bouwjaar appartementengebouw: 1977
Architect: W.F. Hekhuysen

Deze villa is gebouwd in opdracht van de in Harlingen geboren handelaar in hout- en bouwmaterialen, Ype Rodenhuis jr. (1870-1926). Hij woonde hier met zijn in Heerenveen geboren vrouw, Carolina Guillaumina Antoinetta Goedbloed (1877-1958) en zoon Ype. Vanaf 30 juni 1926 kwamen de volgende bewoners, het waren de huisarts Willem Hendrik Gispen en zijn vrouw Frouwina Anna Keizer, de dienstbode was Wilhelmina Groenhoff. Rond 1977 is het huis gesloopt om plaats te maken voor het appartementengebouw.

-Extra foto's, klik HIER

Paslaan 2

Oude huisnummers: AA 383 - A 794 - A 356
Oude foto: Coll. W. Boomgaard

Op de Paslaan 2 is in 1955 het pand van de ijssalon "La Venezia" gebouwd, naar een ontwerp van het architectenbureau Heuvelink. Guido Belfi maakte daar het lekkere Italiaanse ijs en later kreeg hij hulp van zijn zoon Roberto Belfi. Helaas is de ijssalon gestopt en nu zit er een koffiezaak. Voordat Belfi er zijn ijs maakte en verkocht was er een timmerwerkplaats. Eerst timmerde de familie Radstaak op die plek en vanaf 1913 was de timmerman/aannemer Wijnand Wiepking daar actief en vanaf 1917 weer een andere timmerman F.W. Geurden. Wiepking was ook nog de ontwerper van Paslaan 13, naast de Minerva-bioscoop.

-Extra foto's, klik HIER




Van dit huis hebben we nog geen oude foto. Heeft u een foto of weet u iemand die er één zou kunnen hebben laat het ons weten.

Info@parkenbuurt.nl

Paslaan 4

Bouwjaar: 1932
Architect: G.W. van den Beld

De aannemer was J.W. Geurden en hij was ook de eerste bewoner van dit huis.
Rita Staller, bewoonster van dit huis van 1 september 1946 tot haar overlijden op 11 juni 2006 schreef een gedicht over dit huis, klik HIER

Paslaan 6/2

Oude huisnummers: AA 380 - A 793 - A 355
Voorheen: "Villa Artis Amica Nostra"
Bouwjaar: 187
Architect/aannemer: C. Emming

Bouwjaar kerk: 1930
Architect: G.W. van den Beld
Eerste steen: klik HIER
Status: Gemeentelijk monument
Oude ansicht: Coll. B. Meester

Op de plek van deze kerk heeft eerder ook een villa gestaan. Het was een soortgelijke villa met souterrain zoals er meer stonden in de Paslaan.

Op 18 april 1877 kwam vanuit Nijmegen het gezin van de in Duitsland geboren fotograaf Julius Schaarwächter (1821-1891) hier wonen. Schaarwächter was getrouwd met Susanna Gerardina Roessingh van Iterson. Ze hadden één zoon, Julius Cornelius die later fotograaf in Duitsland werd. Inwonend waren Wilhelm Schlechter en Emilia Geck.
Schaarwächter had zijn atelier in een tuinhuis wat bestond uit 4 vertrekken. In een advertentie uit 1877 in de Apeldoornsche Courant adverteert hij als volgt: Chemisch-Technisch-Laboratorium van Dr. Julius Schaarwächter te Apeldoorn, docent der photographie. Magazijn van toestellen, preparaten, papieren enz. voor de photographie en phototypie.
Julius Schaarwächter overleed in 1891.

-Extra foto's, klik HIER

Paslaan 8-10

Oude huisnummers nr. 08: AA 379 - A 792 - A 354
Oude huisnummers nr. 10: AA 378 - A 791 - A 353
Bouwjaar: 1877
Architect: C. Emming
Status: Gemeentelijk monument
Oude ansicht: Coll. B. Meester


Dit dubbele woonhuis is gebouwd door de aannemer Casparus Emming (ook wel Imming genoemd). Hij was voorheen aannemer in Zutphen en Arnhem geweest. Hij bouwde daar voornamelijk stadspanden in een rij en voorzien van een souterrain. In Arnhem heeft hij veel in dezelfde stijl gebouwd in de omgeving van de Spijkerstraat. Apeldoornse panden met een souterrain zijn vaak door hem gebouwd.

De eerste bewoners van Paslaan 8 waren het gezin van de in Harlingen geborenemeritus predikant, Johannes Hoekstra (1836-1908) en zijn in Zutphen geboren vrouw, Magdalena Jacoba Doijer (1836-1906). Inwonend was hun in Middelstum geboren zoon Jan Freerk (1864). Johannes was voorheen predikant in Huizinge en Wolvega. In 1892 verhuisd zoon Jan Freerk naar Groningen en zeven jaar later op 31 oktober 1899 verhuizen ook zijn ouders naar Groningen.

-Meer lezen over de bewonersgeschiedenis van nr. 8, klik HIER

De eerste bewoners van Paslaan 10 waren het gezin van de in Groningen geboren boekdrukker/uitgever, Barend Rutger Hendrik Wilbrink Hoitsema (1835-1886) en zijn in Amsterdam geboren vrouw, Frederica Kok (1832-19?). Ze hadden één inwonende zoon; de in Amsterdam geboren Herman Frederik Hendrik (1871). Wanneer en waarheen ze vertrokken is mij niet bekend.

-Meer lezen over de bewonersgeschiedenis van nr. 10, klik HIER

Paslaan 12

Oude huisnummers: AA 377 - A 790 - A 352
Bouwjaar: 1877
Architect/aannemer: C. Emming
Oude foto: Dhr. P. Feitz

Paslaan 12 en 14 zijn afgebroken en daar is een kantoorgebouw voor in de plaats gekomen en heeft nu nr. 14

De eerste bewoners waren hier het gezin van Gerrit Uiterwijk (1813-1879). Gerrit was getrouwd met Albertine Oosten (1813-1882) en ze hadden een dochter en zoon.

Paul Feitz: Bij een speurtocht naar ouderlijke huizen trof ik jullie site. Ik miste een foto van Paslaan nr. 12 te Apeldoorn, het geboortehuis van mijn vader, Jan Feitz, zoon van huisarts Feitz, overleden ca. 1925. Mijn oma, mevr. Feitz-van Wensen heeft er gewoond tot begin jaren '60. Na haar vertrek naar bejaardentehuis Sainte Marie te Apeldoorn is het ouderlijkhuis vermoedelijk opgekocht (samen met het hoekhuis) en gesloopt. Daarvoor in de plaats is een kantoorpand gekomen. De foto dateert van vlak na de 2e WO.

Paslaan 14

Oude huisnummers: AA 376 - A 789 - A 351
Bouwjaar: 1877
Architect/aannemer: C. Emming
Oude foto: Coll. V.O.A.

Zeer waarschijnlijk waren de eerste bewoners het gezin van Johannes Frederik Dekker (1823-1885). Dekker was geboren in Batavia en was gepensioneerd kapitein van het Oost-Indisch leger. Als extra vermelding staat er bij beroep; Kapitein kommandant Koninklijke Scherpschutters op de Veluwe. Hij was getrouwd met Rebecca Eleonora Diederika Adriana Lutjens (1838-?) en ze hadden vier kinderen.

Zie ook Paslaan 12

Paslaan 16

Oude huisnummers: AA 370 - A 785 - A 365/2
Bouwjaar: 1876
Architect: P.J. de Bruin
Oude foto: Coll. B. Meester

De eerste bewoners van deze villa waren de in Arnhem geboren Rijksontvanger jonkheer Willem Hendrik Teding van Berkhout (1825-1903) en zijn in Ubbergen geboren vrouw Jacqueline Louise Emilie de Chalmot (1825-1881). Ze hadden één inwonende zoon, de in Heumen geboren Pieter Jacques (1859). Na het overlijden van zijn echtgenote verhuisde de jonkheer naar een villa in het Sophiapark.

Op 3 mei 1881 kwamen vanuit Groningen het gezin van de in Nieuwenhoorn geboren kassier Cornelis Pleijte (1848-1919). Cornelis was getrouwd met de in Vinkeveen geboren Aletta Catharina Tijdeman (1848-1943) Ze woonden hier met twee kinderen en een broer en zus van Cornelis.

In 1890, op 5 oktober kwam de in Löningen geboren Maria Antoinette Schwarte (1824-?), zij was weduwe van Eggers. Zij woonde hier met twee dienstbodes en inwonend was de in Zwolle geboren commies der posterijen Jan Willem Krol (1862-1937). Op 29 juli 1891 verhuist ze naar Groningen.

Vervolgens komt de in Den Haag geboren Rijksopzichter bij de Spoorwegen Willem Douwe Eeltjes (1840-1910). Eeltjes was gehuwd met de in Sliedrecht geboren Aagje Arina Seret (1856-1941). Ze hadden twee kinderen, dochter Jenetta Clasina (1888) en zoon Willem Douwe (1892). Inwonend is de moeder van Aagje, Jenetta Klasina Donkersloot (1820-1895).

In 1894 was G.E.H. Tutein Nolthenius, rentmeester van het Kroondomein, de bewoner van dit pand, hij verhuisde in 1906/1907 naar de villa Nuovo aan de Loolaan A 585 (nu Vosselmanstraat 1) Foto uit 1927.

Klik HIER voor een ingezonden verhaal vanTjitse Dijkema over Paslaan 16.

Paslaan 18

Oud huisnummer: AA 367
Bouwjaar oude synagoge: 1890
Architect: J.A. Wijn
Status: Gemeentelijk monument

Bouwjaar huidige synagoge: 1960
Architect: J.R. van der Eeze

De synagoge is gebouwd in 1890 naar ontwerp van architect Wijn. De uitvoerder was de aannemer H. Mouw Mzn. Op 15 september dat jaar is het gebouw ingewijd, nadat men jaren in een huissjoel bijeen was gekomen. In de nacht van 1 op 2 augustus 1941 werd de sjoel door NSB'ers in brand gestoken. Na de oorlog kwam men eerst bij elkaar in een tot synagoge verbouwd woonhuis aan de Paslaan 25. In 1953 werd het nog verbouwd tot in 1960 de nieuwe synagoge werd gebouwd. Op 28 februari 1960 werd deze nieuwe synagoge ingewijd. Sinds enkele jaren is de synagoge niet meer in gebruik.

Paslaan 20

Oude huisnummers: AA 365 - A 782 - A 350/9
Bouwjaar: ca. 1880
Architect: C.W.A. de Groot
Oude foto: Mevr. G. Dijkstra

De grond voor het huis Paslaan 20 is in 1879 gekocht door de gemeente-architect Cornelis Willem Abraham de Groot, die er kort daarna een huis op heeft gebouwd. De Groot was ook eigenaar van de stoomhoutzagerij aan de Molenstraat bij het kanaal. In 1892 heeft hij het bedrijf overgedaan aan een zekere Van der Poel en er werkten toen meer dan 100 mensen.
Het huis aan de Paslaan heeft hij in 1922 verkocht aan de familie Van Houtum. deze verkochten het pand in 1960 aan de Slavenburgs Bank. Het architectenbureau Heuvelink maakte in dat jaar een ontwerp voor de Slavenburgs Bank, dat toen ook zo gebouwd werd. (oude foto ca. 1930)

-Klik HIER voor een bouwtekening uit 1960.

Paslaan 22-24

Oude huisnummers nr. 22: AA 362 - A 778
Oude huisnummers nr. 24: AA 361 - A 777
Bouwjaar: 1896
Architect/aannemer: F.W. Geurden
Status: Karakteristiek pand
Oude foto: Coll. B. Meester


Dit dubbele woonhuis is gebouwd door en voor de in Arnhem geboren timmerman/aannemer Frederik Wilhelmus Geurden (1841-1920) die het pand in de verhuur had.

Nr. 22: De eerste bewoners van de rechterhelft kwamen vanuit Baarn op 8 november 1897. Het was het gezin van de in Amersfoort geboren Cornelia Geertruida Schimmel (1862-1939). Cornelia was weduwe van de hotelhouder Gerrit Ubbink (1858-1897). Inwonend waren drie in Baarn geboren kinderen; Hendrik Albertus (1884), Alberta (1887) en Cornelia Geertruida (1891). Op 18 april 1906 vertrok het gezin naar Nijmegen. Op de oude foto zien we Cornelia met haar twee dochters. Op het bord staat: Te koop of te huur. Bevragen bij de aannemer F.W. Geurden, Loolaan AA 264". (Het huis werd niet verkocht maar weer verhuurd)

-Meer lezen over de bewonersgeschiedenis van nr. 22 en een extra foto, klik HIER

Nr. 24: De eerste bewoners van de linkerhelft van deze dubbele villa kwamen op 19 december 1897 vanuit Amsterdam naar hier. Het was het gezin van de in Arnhem geboren ingenieur H.IJ.S.M, Reinier van Harencarspel (1869-1922) en zijn in Haarlem geboren vrouw Adèle Marguerite Druyvesteijn (1870-1930). Ze hadden één inwonende dochter, Marie Georgine (1894). Op 21 juni 1899 verhuisden ze naar Groningen waar hij was benoemd tot District-Inspecteur bij de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij.

-Meer lezen over de bewonersgeschiedenis van nr. 24 en extra foto's, klik HIER




Van dit huis hebben we nog geen oude foto. Heeft u een foto of weet u iemand die er één zou kunnen hebben laat het ons weten.

Info@parkenbuurt.nl

Paslaan 26

Bouwjaar: 1905
Architect/aannemer: F.W. Geurden

Dit pand is in 1905 gebouwd als stal voor het naast gelegen huis op nr. 28. In een ericagids vonden we dat de stal later gebruikt werd als magazijn van de smid Jan Eikendal, de bewoner van nr. 28.
De stal werd in 1934 verbouwd tot groentewinkel "De Pasch-hal", die gedreven werd door de fruitkweker Reindert Liestert. Het pand kreeg het huisnummer 26.

Paslaan 28

Oud huisnummer: AA 358/3
Bouwjaar: 1905
Architect/aannemer: F.W. Geurden
Status: Karakteristiek pand
Oude foto: Coll. CODA

Op 14 januari 1905 werd vergunning gegeven om op de hoek van de Paslaan en de Regentesselaan het huis nummer 28 te bouwen; op 24 juni 1905 werd vergunning gegeven om een stal ernaast te bouwen. De eerste bewoner was de smid, Jan Eikendal die hier met zijn gezin woonde.